کشف اللثام عن قواعد الاحکام (کتاب)

«کشف اللثام عن قواعد الاحکام» از آثار فاضل هندی (م، ۱۱۳۷ ق) است که آن را در شرح بر کتاب «قواعد الأحکام» علامه حلی (م، ۷۲۶ ق) نوشته است. کتاب «کشف اللثام» در نزد فقها از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده، چنانکه صاحب جواهر در تألیف کتاب مشهور «جواهر الکلام» از آن بهره بسیاری برده است.

مؤلف

ابوالفضل بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانى، مشهور به فاضل هندى (م، ۱۱۳۷ ق) از دانشمندان اواخر دولت صفویه و در علوم رسمى و حکمت و فنون دینى اصلى و فرعى استاد بود. او آغاز خردسالى را در هندوستان گذرانید و به همین مناسبت به هندى شهرت یافت.

فاضل هندی یکی از نوابغ شیعه بوده است. او در ۱۳ سالگی به اجتهاد رسید و در سال ۱۰۷۷ هـ.ق (تقریباً در ۱۶ سالگی) در ردیف فضلای بنام بود. او خود در آغاز کتاب «کشف اللثام» گفته است: «من فارغ التحصیل شدم از معقول و منقول و حال این که سیزده ساله نشده بودم، و شروع کردم در تصنیف و حال این که به یازده سالگى نرسیده بودم، و «منیة الحریص» را قبل از ۱۹ سالگى نگاشتم، و تصنیف کردم پیش از آن بیش از ده کتاب از متون و شروح و حواشى و ده ساله بودم که «مطوّل» و شرح «مختصر تلخیص» تفتازانى را درس مى ‏گفتم».

برخی دیگر از تألیفات او عبارتند از: المناهج السویّة، عون اخوان الصفا (تلخیص کتاب «شفاى» ابن سینا)، اللآلى العبقریة (شرح قصیده سید حمیرى)، اجالة الفکر فى فضاء مسالة القضاء والقدر، الکوکب الدرى، کاشف اسرار الیقین من اصول الشرع المبین فى شرح معالم الدین و ... .

جایگاه کتاب

کتاب کشف اللثام در نزد فقها و علمای متاخر از جایگاه ویژه ای برخوردار است و جمع کثیری از آنها در تحقیقات فقهی و مباحث استدلالی خود از آن بهره گرفته اند.

این کتاب در زمان خود از کتاب‌هایى بوده که در تحول فقه اجتهادى نقش مؤثرى داشته و صاحب جواهر و صاحب ریاض المسائل به دلیل همین مرتبت والاى علمى این کتاب، به آن توجه خاصى داشته و از منابع معتبر در نزد آنان بوده است.

گفته اند اعتماد و اعتناى شیخ محمدحسن نجفی بر کتاب «کشف اللثام» فاضل هندی، به اندازه ‏اى بوده که بدون در دست داشتن آن، از نگاشتن چیزی از کتاب «جواهر الکلام» خود امتناع مى‏ ورزیده است.

محتوای کتاب

کتاب «کشف اللثام» فقهى استدلالى است و شرح کتاب «قواعد الاحکام» علامه حلى مى باشد. قبل از فاضل هندى محقق کرکى کتاب قواعد را تا کتاب نکاح شرح کرده بود؛ ولى به اتمام آن موفق نشده بود. فاضل هندى ابتدا کار محقق را ادامه مى دهد و شروع به شرح قواعد از کتاب نکاح مى کند و تا پایان ادامه مى دهد. سپس او دیگر مباحث باقى مانده را کم کم و به مرور زمان شرح مى کند.

اگر چه مؤلف ابتدا از کتاب نکاح تا آخر قواعد الأحکام و سپس کتاب طهارت و حج و قسمتى از صلاة را شرح زده است، امّا کتاب موجود فقط شامل کتاب‌هاى طهارت و حج و صلاة مى‌باشد و از کتاب نکاح به بعد و همچنین سایر قسمت‌ها وجود ندارد.

• در جلد اول و دوم کتاب طهارت و در جلد سوم و چهارم کتاب صلاة و در جلد پنجم و ششم کتاب حج مطرح شده است. در جلد اول چهار مقصد از کتاب طهارت نگاشته شده که عبارتند از: مقدمات طهارت، انواع آب‌ها، نجاسات و وضوء.
• در جلد دوم مقاصد پنجم تا دهم از کتاب طهارت شامل غسل‌هاى جنابت، حیض، استحاضه، غسل اموات و تیمم بیان شده است.
• جلد سوم شامل مقصد اول (مقدمات نماز)، مقصد دوّم (افعال نماز) و چیزهایى که در نماز باید ترک شود، است. مبحث مقدمات نماز شامل مباحث تعداد رکعات نماز، اوقات نماز، قبله، لباس نمازگزار مکان نمازگزار، و اذان و اقامه مى‌باشد.
• جلد چهار شامل مقصد سوّم (سایر نمازها) و مقصد چهارم (توابع نماز) است. در قسمت توابع نماز مباحث سهو در نماز، نماز قضاء، نماز جماعت، نماز خوف، و نماز مسافر مطرح شده است.
• جلد پنجم شامل مقصد اول (مقدمات حج)، و مقصد دوم (اعمال حج تمتع) است.
• در جلد ششم بقیۀ مطالب اعمال حج تمتع و مقصد سوم (توابع حج) آورده شده است. در توابع حج، مباحث عمرۀ تمتع، حصر و صد از حج رفتن، و کفارات صید مطرح شده است.

تاریخ نگارش مجلدات کتاب

مطابق با آنچه محقق کتاب کشف اللثام در مقدمه خود آورده است، از تاریخ هایی که در انتهای بخش های کشف اللثام آمده است معلوم می گردد که قسمت‌هاى مختلف این کتاب در زمان‌هاى متفاوتى پایان یافته که عبارتند از:

• کتاب نکاح در ربیع الثانى سال ۱۰۹۶ ق،
• کتاب فراق در ذى‌القعده سال ۱۰۹۶ ق،
• کتاب ایمان و نذور و کفارات در سال ۱۰۹۷ ق،
• کتاب صید و ذباحه در سال ۱۰۹۸ ق،
• کتاب فرائض در اواخر سال ۱۰۹۸ ق،
• کتاب قضاء در سال ۱۱۰۰ ق،
• کتاب حدود و دیات و جنایات در سال ۱۱۰۱ ق.
• کتاب طهارت در سال ۱۱۰۵ ق،
• کتاب حج در سال ۱۱۱۰ ق،
• کتاب صلاة تا انتهاى مطلب اول از فصل اول از مقصد چهارم در سال ۱۱۳۱ ق.

محقق کتاب کشف اللثام، علت تاخیر زیاد در نگارش کتاب های پایانی به ویژه کتاب الصلوه را اشتغال مولف به پاسخگویی به مسائل شرعی زیادی می داند که با توجه به جایگاه فاضل هندی و سمت مرجعیت به ایشان مراجعه می شده است، آنچنان که در حاشیه یکی از نسخه های کتاب الصلوة، ناسخ بدان اشاره نموده است.

پانویس

منابع

• نرم افزار جامع فقه اهل البيت ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

متن کتاب

كشف اللثام عن قواعد الاحكام